Δικαιώματα και Υποχρεώσεις του Πολίτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Του καθηγητή Παναγιώτη Ι. Κανελλόπουλου
Αξιότιμε κ. Υπουργέ,
Κύριοι Δήμαρχοι,
Κυρίες και Κύριοι,
Θέλω να ευχαριστήσω τους διοργανωτές της παρούσης Ημερίδας για την Πρόσκλησή τους να είμαι ομιλητής σ’ αυτήν και να τους συγχαρώ για την επιλογή του θέματος. Πράγματι, δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη χρονική συγκυρία από την παρούσα για να μιλήσει κανείς για την ιθαγένεια της ΕΕ και τα δικαιώματα του Πολίτηαυτής.
Όπως είναι γνωστό σε δύο περίπου μήνες, μεταξύ 22 και 25 του ερχόμενου Μαΐου, για τη χώρα μας στις 25 Μαΐου, θα διεξαχθούν σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ εκλογές, οι λεγόμενες Ευρωεκλογές, εκλογές δηλαδή για την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίον είναι το μεγαλύτερο δημοκρατικά εκλεγόμενοανά πενταετία κοινοβούλιο του πλανήτη μας. Στις εκλογές αυτές, οι πολίτες της Ένωσης θα ασκήσουν ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα τους, που είναι το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.
Κυρίες και Κύριοι,
Η ιθαγένεια της ΕΕ θεσπίστηκε για πρώτη φορά το 1992 με την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, της Συνθήκης για την ΕΕ, που άρχισε να ισχύει από τον Νοέμβριο του 1993.
Επρόκειτο για μια μεγάλη καινοτομία στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας, αφού με την εν λόγω Συνθήκη τα δώδεκα κράτη μέλη των Ευρωπαϊκών, τότε, Κοινοτήτων, έκαναν την μεγάλη υπέρβαση, ίδρυσαν την ΕΕ, και επεξέτειναν την μέχρι τότε εντός της ΕΟΚ υπάρχουσα συνεργασία τους, σε τομείς πέραν της οικονομίας, όπως σε θέματα κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) και σε θέματα Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων.
Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, «θεσπίζεται ιθαγένεια της Ένωσης. Πολίτης της Ένωσης είναι κάθε πρόσωπο που έχει την υπηκοότητα ενός κράτους μέλους».
Συνεπώς, η ιθαγένεια της Ένωσης αναγνωρίζεται και απονέμεται αυτοδικάιωςσε κάθε φυσικό πρόσωπο, το οποίο, σύμφωνα με το δίκαιο του αντίστοιχου κράτους μέλους, έχει την ιθαγένεια αυτού.
Με άλλα λόγια, κάθε πρόσωπο που είναι πολίτης ενός κράτους μέλους της ΕΕ, ο Έλληνας, ο Βούλγαρος, ο Κροάτης, ο Ιταλός, ο Γάλλος, ο Σουηδός, ο Λιθουανός, ο Βέλγος, ο Κύπριος πολίτης, είναι πολίτης της ΕΕ, κατά τρόπο αυτόματο. Δεν χρειάζεται να τηρηθεί κάποια διαδικασία, όπως υποβολή αίτησης ή έγκριση κάποιου οργάνου για τη χορήγηση της Ιθαγένειας της Ένωσης. Όποιος είναι πολίτης κράτους μέλους της Ένωσης είναι και πολίτης της Ένωσης. Αν κάποιος δεν είναι πολίτης κράτους μέλους, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι πολίτης της ΕΕ.
Ως γνωστόν, η Ιθαγένεια είναι ο δεσμός ενός ατόμου με την Πολιτεία, στον λαό της οποίας ανήκει. Στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λόγω ελλείψεως Πολιτείας, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η χρησιμοποίηση του όρου γίνεται καταχρηστικά, πράγμα που εξηγείται από την ιδιάζουσα, στην παρούσα φάση, νομική φύση και τον χαρακτήρα της Ένωσης, που είναι μια υπερεθνική οντότητα που εν πάση περιπτώσει δεν είναι κράτος.
Κατ’ ουσία, πρόκειται για μια εν δυνάμει και εν εξελίξει διαδικασία δημιουργίας μιας νέας πολιτειακής οντότητας, ομοσπονδιακής μορφής. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μια ιδιαίτερη μορφή ιθαγένειας, η οποία έχει παρεπόμενο και συμπληρωματικό χαρακτήρα.
Έχει παρεπόμενο χαρακτήρα, διότι αποτελεί αυτόματη συνέπεια της ιθαγένειας ενός κράτους μέλους, χωρίς την οποία δεν υφίσταται, ενώ στην περίπτωση της καθ’ οιονδήποτε τρόπο απώλειας της πρώτης απόλλυται και η δεύτερη.
Έχει επίσης συμπληρωματικό χαρακτήρα, διότι, σύμφωνα με το άρθρο 20 παρ. 1 ΣΛΕΕ, η ιθαγένεια της Ένωσης προστίθεται και δεν αντικαθιστά την εθνική ιθαγένεια.
Η θέσπιση των διατάξεων της Συνθήκης του Μάαστριχτ περί ιθαγένειας της Ένωσης δεν έγινε δεκτή χωρίς αντιρρήσεις. Οι περισσότερες αντιρρήσεις εγέρθηκαν από την πλευρά του Βασιλείου της Δανίας και αποτέλεσαν τον σημαντικότερο λόγο για τον οποίο ο λαός της χώρας αυτής απέρριψε την επικύρωση της Συνθήκης του Μάαστριχτ στο πρώτο Δημοψήφισμα του 1992.
Είναι χαρακτηριστικό ότι για να διασκεδαστούν οι φόβοι και οι αντιρρήσεις κρατών μελών και πολιτών επί του θέματος προσαρτήθηκε στη Συνθήκη του Μάαστριχτ ειδική δήλωση στην οποία τονίζεται ότι: «το θέμα του εάν ένα άτομο έχει την ιθαγένεια κράτους μέλους ρυθμίζεται αποκλειστικά και μόνο από τη νομοθεσία του ενδιαφερομένου κράτους μέλους».
Ειδικότερα όσον αφορά την Δανία, για να διεξαχθεί το δεύτερο δημοψήφισμα, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων υιοθέτησαν, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Εδιμβούργου του Δεκεμβρίου 1992, απόφαση στην οποία ορίζεται ότι «Οι διατάξεις της Συνθήκης οι σχετικές με την ιθαγένεια της Ένωσης παρέχουν στους πολίτες των κρατών μελών επιπλέον δικαιώματα και προστασία, επ’ ουδενί όμως αντικαθιστούν την ιθαγένεια των κρατών μελών. Το αν ένα άτομο έχει την ιθαγένεια ενός κράτους μέλους κρίνεται αποκλειστικά βάσει της νομοθεσίας του οικείου κράτους».
Με βάση τα δύο αυτά κείμενα, οι Δανοί επικύρωσαν με δεύτερο Δημοψήφισμα τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, που άρχισε να ισχύει από την 1η Νοεμβρίου 1993, μαζί της και οι διατάξεις περί Ιθαγένειας της Ένωσης.
Κυρίες και κύριοι,
Με τις ρυθμίσεις αυτές, τα κράτη μέλη θέλησαν να κρατήσουν τα σχετικά με την χορήγηση και την αφαίρεση της ιθαγένειάς τους θέματα εντός της αποκλειστικής αρμοδιότητάς τους, ώστε ουδείς άλλος, εκτός από αυτά, να έχει αρμοδιότητα να νομοθετεί επ’ αυτών, αφού άπτονται, είναι αλήθεια, του σκληρού πυρήνα του κράτους έθνους.
Στην πραγματικότητα δεν κατάφεραν πολλά πράγματα, διότι, από την στιγμή που κάθε πολίτης κράτους μέλους είναι και πολίτης της Ένωση έχει το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής σε κάθε κράτος μέλος και ισότιμης μεταχείρισης σχεδόν σε όλα τα θέματα με τους πολίτες των άλλων κρατών μελών.
Ωστόσο, υπάρχουν κράτη μέλη τα οποία χορηγούν ή σκέφτονται να χορηγήσουν την ιθαγένειά τους με μεγάλη ευκολία σε πολίτες τρίτων χωρών. Από την στιγμή που ένας πολίτης τρίτης χώρας αποκτά με σχετική ευκολία, πολλές φορές έναντι ανταλλάγματος, την ιθαγένεια κράτους μέλους, τότε έχει όλα σχεδόν τα δικαιώματα που έχουν οι πολίτες κάθε άλλου κράτους μέλους, ακόμη και αυτών που χορηγούν την ιθαγένεια τους με μεγάλη δυσκολία και αυστηρότητα.Ουσιαστικά ο πολίτης αυτός γίνεται πολίτης κάθε κράτους μέλους της Ένωσης.
Το πρόβλημα αυτό έλαβε μεγάλες διαστάσειςπρόσφατα με αφορμή την Μάλτα, η νομοθεσία της οποίας χορηγεί την ιθαγένεια της Δημοκρατίας της Μάλτας σε κάθε πολίτη τρίτης χώρας, υπό την προϋπόθεση ότι αυτός θα κάνει εισαγωγή σημαντικού ποσού συναλλάγματος.
Το ευρωπαϊκό κοινοβούλιοεξέδωσε ψήφισμα με τίτλο «Δεν έχει τιμή η ευρωπαϊκή ιθαγένεια» με το οποίο καλεί την Μάλτα και όλα τα ΚΜ, να μην εφαρμόζουν τέτοιες μεθόδους απονομής της ιθαγένειας. Η ιθαγένεια της Ένωσης δεν πρέπει να πωλείται ή να αγοράζεται με οιοδήποτε τίμημα υποστηρίζουν οι ευρωβουλευτές με ψήφισμα που ενέκριναν στις 16 Ιανουαρίου τρέχοντος έτους. Τα μέλη του ΕΚ εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για τα σχέδια της Μάλτας να θέσει προς πώληση τη μαλτέζικη ιθαγένεια – που είναι και ευρωπαϊκή.
Το ψήφισμα αυτό εγκρίθηκε με 560 ψήφους υπέρ, 22 κατά και 44 αποχές.
Η εκποίηση της ιθαγένειας της ΕΕ υπονομεύει την αμοιβαία εμπιστοσύνη που αποτελεί τα θεμέλιο της Ένωσης, επισημαίνει το ψήφισμα. Το Κοινοβούλιο ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δηλώσει ρητά εάν τα σχέδια αυτά σέβονται ή όχι το γράμμα και το πνεύμα των Συνθηκών, καθώς και τους κανόνες της ΕΕ περί μη εισαγωγής διακρίσεων.
Για τους λόγους αυτούς, έχω την άποψη ότι θα ήταν ίσως καλύτερα να καθοριστεί με κοινή συμφωνία όλων των ΚΜ ένα μίνιμουμ προϋποθέσεων για την απόκτηση της ιθαγένειας κάθε κράτους μέλους.
Όσον αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις, σύμφωνα με το άρθρο 20 παρ. 2 ΣΛΕΕ, “oι πολίτες της Ένωσης, έχουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που προβλέπονται στις Συνθήκες. Τα δικαιώματα αυτά ασκούνται υπό τους όρους και εντός των ορίων που ορίζονται από τις Συνθήκες και από τα μέτρα που θεσπίζονται για την εφαρμογή τους. Οι πολίτες της Ένωσης έχουν μεταξύ άλλων:
α) το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στο έδαφος των κρατών μελών,
β) το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου καθώς και στις δημοτικές εκλογές στο κράτος μέλος κατοικίας τους, υπό τους ίδιους όρους με τους υπηκόους του ενλόγω κράτους,
γ) το δικαίωμα να απολαύουν στο έδαφος τρίτης χώρας, στην οποία δεν αντιπροσωπεύεται το κράτος μέλος την υπηκοότητα του οποίου έχουν, της διπλωματικής και προξενικής προστασίας κάθε κράτουςμέλους, υπό τους ίδιους όρους που ισχύουν και έναντι των υπηκόων του κράτους αυτού,
δ) το δικαίωμα να αναφέρονται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το δικαίωμα να προσφεύγουν στον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή, καθώς και το δικαίωμα να απευθύνονται στα θεσμικά και στα συμβουλευτικά όργανατης Ένωσης σε μία από τις γλώσσες των Συνθηκών και να λαμβάνουν απάντηση στην ίδια γλώσσα, για θέματα σχετικά με την λειτουργία της Ένωσης.
ε) το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα της Ένωσης, υπό τις προϋποθέσεις που ορίζει η δευτερεύουσα νομοθεσία αυτής.
στ) το δικαίωμα στη Χρηστή Διοίκηση, (άρθρο 41 του Χάρτη ΘΛΕΕ), σύμφωνα με το οποίο κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην αμερόληπτη, δίκαιη και εντός ευλόγου προθεσμίας εξέταση των υποθέσεών του από τα θεσμικά και λοιπά όργανα και οργανισμούς της Ένωσης.
ζ) τέλος, πολύ σημαντικό δικαίωμα του Πολίτης της ΕΕ είναι το δικαίωμα της νομοθετικής πρωτοβουλίας πολιτών, σύμφωνα με το οποίο, Πολίτες της Ένωσης, εφόσον συγκεντρωθεί αριθμός τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου, υπήκοοι σημαντικού αριθμού κρατών μελών, μπορούν να λαμβάνουν την πρωτοβουλία να καλούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, να υποβάλλει κατάλληλες προτάσεις επί θεμάτων στα οποία οι εν λόγω πολίτες θεωρούν ότι απαιτείται νομική πράξη της Ένωσης για την εφαρμογή τωνΣυνθηκών.
Αυτά είναι τα κυριότερα δικαιώματα που έχει ο πολίτης της Ένωσης σύμφωνα με τις Συνθήκες της ΕΕ. Τα δικαιώματα αυτά κατοχυρώνονται και από το Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, στα άρθρα 39-46.
Για το Δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στο έδαφος των κρατών μελών θα μας μιλήσει σε λίγο ο συνάδελφος καθηγητής κ. Δονάτος Παπαγιάννης. Εγώ θα αναφερθώ στα υπόλοιπα δικαιώματα με κύρια έμφαση στο Δικαίωμα «ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας πολιτών», και στο δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.
Όσον αφορά την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία πολιτών.
Αποτελεί σημαντική καινοτομία της Συνθήκης της Λισσαβόνας, στο πλαίσιο της συμμετοχικής δημοκρατίας, η θέσπιση διαδικασίας, μέσω της οποίας ένα εκατομμύριο τουλάχιστον πολιτών της Ένωσης, προερχομένων από σημαντικό αριθμό κρατών μελών, μπορούν να λαμβάνουν την πρωτοβουλία να καλούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, να υποβάλλει κατάλληλες προτάσεις επί θεμάτων στα οποία οι εν λόγω πολίτες θεωρούν ότι απαιτείται νομική πράξη της Ένωσης για την εφαρμογή των Συνθηκών, δηλαδή απαιτείται η έκδοση κανονισμού, οδηγίας ή απόφασης.
Η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών αποτελεί μια πρόσκληση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να προτείνει νομοθεσία σε τομείς όπου η ΕΕ έχει αρμοδιότητα να νομοθετεί.
Μια πρωτοβουλία πολιτών πρέπει να υποστηρίζεται από τουλάχιστον ένα εκατομμύριο πολίτες της ΕΕ που θα προέρχονται από το ένα τέταρτο τουλάχιστον των κρατών μελών, δηλαδή σήμερα,στην ΕΕ των 28, από 7 ΚΜ. Για καθένα από τα 7 κράτη μέλη απαιτείται ένας ελάχιστος αριθμός υπογραφόντων. Από την Ελλάδα 16.500, από την Γερμανία 74.250, από την Γαλλία 55.500, από την Κύπρο 4.500 όπως και από την Μάλτα και το Λουξεμβούργο,κ.ο.κ.
Μια πρωτοβουλία πολιτών είναι δυνατόν να εκδηλωθεί σε οποιονδήποτε τομέα όπου η Επιτροπή έχει την εξουσία να προτείνει νομοθεσία, π.χ. περιβάλλον, γεωργία, μεταφορές και δημόσια υγεία
Για να ξεκινήσει μια πρωτοβουλία πολιτών, οι ενδιαφερόμενοι πολίτες πρέπει να συγκροτήσουν τη λεγόμενη “επιτροπή πολιτών” αποτελούμενη από τουλάχιστον 7 πολίτες της ΕΕ που κατοικούν σε τουλάχιστον 7 διαφορετικά κράτη μέλη.
Τα μέλη της επιτροπής πολιτών πρέπει να είναι πολίτες της ΕΕ και να έχουν τη νόμιμη ηλικία του εκλέγειν στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Δεν απαιτείται να έχουν εγγραφεί στους εκλογικούς καταλόγους της πατρίδας τους.
Πρωτοβουλίες πολιτών δεν μπορούν να αναλαμβάνονται από οργανώσεις. Οι οργανώσεις μπορούν, ωστόσο, να προωθούν ή να υποστηρίζουν πρωτοβουλίες υπό την προϋπόθεση ότι το πράττουν με απόλυτη διαφάνεια.
Η επιτροπή πολιτών, προτού αρχίσει να συγκεντρώνει δηλώσεις υποστήριξης από τους πολίτες, πρέπει να καταχωρίσει την πρωτοβουλία της στον ειδικό ιστότοπο, που έχει δημιουργήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς το σκοπό αυτό. Μετά την επιβεβαίωση της καταχώρισης, οι διοργανωτές έχουν προθεσμία ενός έτους για να συγκεντρώσουν τις υπογραφές του ενός εκατομμυρίου πολιτών.
Ποιος μπορεί να υποστηρίξει μια πρωτοβουλία πολιτών και πώς;
Όλοι οι πολίτες της ΕΕ που έχουν την νόμιμη ηλικία του εκλέγειν στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μπορούν να υποστηρίξουν μια πρωτοβουλία πολιτών, συμπληρώνοντας ένα ειδικό έντυπο δήλωσης υποστήριξης που χορηγείται από τους διοργανωτές ή με ηλεκτρονικό τρόπο.
Όταν μια πρωτοβουλία πολιτών συγκεντρώσει ένα εκατομμύριο υπογραφές:
Η Επιτροπή εξετάζει προσεκτικά την πρωτοβουλία. Εντός 3 μηνών από την παραλαβή της πρωτοβουλίας:
•οι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα συναντηθούν με τους διοργανωτές προκειμένου οι τελευταίοι να τους εξηγήσουν λεπτομερώς τα θέματα που θίγει η πρωτοβουλία τους,
•οι διοργανωτές θα έχουν την ευκαιρία να παρουσιάσουν την πρωτοβουλία τους σε δημόσια ακρόαση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο,
•η Επιτροπή θα απαντήσει επίσημα και θα αναφέρει τις ενέργειες που θα προτείνει, ανταποκρινόμενη στην πρωτοβουλίας πολιτών, εφόσον προτείνει ενέργειες, καθώς και τους λόγους που την οδήγησαν στην απόφαση αυτή.
Σε περίπτωση που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφασίσει να υποβάλει νομοθετική πρόταση ανταποκρινόμενη σε πρωτοβουλία πολιτών, θα ακολουθηθεί η συνήθης νομοθετική διαδικασία, δηλαδή, η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υποβάλλεται στο νομοθέτη (κατά κανόνα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο ή σε ορισμένες περιπτώσεις μόνο στο Συμβούλιο) και, εάν εγκριθεί, γίνεται νόμος της ΕΕ.
Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης, το οποίο οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης μπορούν να το χρησιμοποιήσουν καταλλήλως.
Τη στιγμή αυτή υπάρχουν 7 ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες πολιτών ανοικτές για συγκέντρωση υπογραφών. Με θέματα που κυμαίνονται από τον μην υπολογισμό στο έλλειμμα των δαπανών για την παιδεία, την αύξηση των δαπανών για το πρόγραμμα Έρασμος, την πολυφωνία στα μέσα ενημέρωσης, μέχρι το ηλεκτρονικό τσιγάρο και την νομιμοποίηση της κάνναβης.
Μέχρι σήμερα, μία μόνο πρωτοβουλία έχει συγκεντρώσει τον αριθμό του 1 εκ. υπογραφών, αλλά δεν έχει υποβληθεί ακόμα στην Επιτροπή επίσημα.
Οι διοργανωτές της πρωτοβουλίας Right2Water έχουν ανακοινώσει ότι έχουν συγκεντρώσει πάνω από ένα εκατομμύριο υπογραφές. Οι διοργανωτές πιστεύουν ότι «το νερό είναι ένα δημόσιο αγαθό, όχι εμπόρευμα». Καλούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να «προτείνει νομοθεσία για την εφαρμογή του ανθρώπινου δικαιώματος στο νερό και την αποχέτευση, όπως αναγνωρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη, προωθώντας την παροχή νερού και αποχέτευσης ως βασικών δημόσιων υπηρεσιών για όλους».
Το Δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι
Ένα άλλο πολύ σημαντικό δικαίωμα του πολίτη της Ένωσης είναι το Δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές εκλογές και τις εκλογές για την ανάδειξη των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο κράτος μέλος κατοικίας τους, υπό τους ίδιους όρους με τους υπηκόους του εν λόγω κράτους.Το Δικαίωμα αυτό δεν αναγνωρίζεται για τις εθνικές βουλευτικές εκλογές, για τις εκλογές δηλαδή προς ανάδειξη των μελών του εθνικού κοινοβουλίου.
Το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι του πολίτη της ΕΕ αφορά την περίπτωση που αυτός κατοικεί σε κράτος μέλος άλλο από αυτό του οποίου έχει την ιθαγένεια.
Βάσει αυτού του δικαιώματος, βρετανός ή Ιταλός ή Βούλγαρος πολίτης, μόνιμος κάτοικος Κέρκυρας, Πάτρας, Ηρακλείου, Καβάλας κλπ. μπορεί, αφού τηρήσει την προβλεπόμενη διαδικασία εγγραφής σε ειδικούς καταλόγους, να ψηφίζει για την εκλογή Δημάρχου Κέρκυρας, Πάτρας, Ηρακλείου ή Καβάλας, καθώς και για την εκλογή ευρωβουλευτών της Ελλάδας.
Μπορεί επίσης να θέτει υποψηφιότητα για να εκλεγεί ο ίδιος Δήμαρχος Κέρκυρας, Πάτρας, Ηρακλείου, Καβάλας, ή Ευρωβουλευτής της Ελλάδας.
Εδώ δεν πρέπει να συγχέουμε την περίπτωση που πολίτες κράτους μέλους, ευρισκόμενοι σε άλλο κράτος μέλος, μεταβαίνουν στην πρεσβεία τους για να ψηφίσουν για τις εκλογές της πατρίδας τους.
Το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και στις δημοτικές εκλογές αναγνωρίζεται και κατοχυρώνεται επίσης στα άρθρα 39 και 40 αντίστοιχα του Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ.
Κυρίες και Κύριοι,
Με βάση το δικαίωμα αυτό του πολίτη της ΕΕ, στις 22 – 25 Μαΐου, οι έχοντες το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι πολίτες της ΕΕ, από τα 507 εκατομμύρια πολιτών αυτής, θα κληθούν να εκλέξουν τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο είναι το κορυφαίο από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.
Η ανά πενταετία εκλογή των ευρωβουλευτών αποτελεί κορυφαία στιγμή της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας και ασφαλώς αποτελεί τον θρίαμβο της αρχής της Λαϊκής Κυριαρχίας την οποία το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκφράζει. Σύμφωνα με το άρθρο 10 ΣΕΕ, η λειτουργία της Ένωσης θεμελιώνεται στην αντιπροσωπευτική Δημοκρατία. Οι πολίτες εκπροσωπούνται άμεσα στο επίπεδο της Ένωσης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Οι λαοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα κληθούν με άμεση και καθολική ψηφοφορία να εκλέξουν τους αντιπροσώπους τους που για μια πενταετία θα ασκούν τα νομοθετικά και δημοσιονομικά καθήκοντα από κοινού με το Συμβούλιο, για τα θέματα επί των οποίων η ΕΕ έχει αρμοδιότητα να νομοθετεί και να λαμβάνει δεσμευτικές αποφάσεις.
Όσοι αμφισβητούν τα επιτεύγματα της Ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας, ας σκεφτούν προς στιγμή, τις Ευρωεκλογές, κατά τις οποίες 507 και πλέον εκατομμύρια πολιτών, από τα παράλια του Ατλαντικού Ωκεανού μέχρι το Αιγαίο μας και την Κύπρο, και από τα νότια της Κρήτης της Μάλτας, της Ισπανίας μέχρι τον Βόρειο Πόλο, θα κληθούν να εκλέξουν τους ευρωβουλευτές τους. Ούτε οι πιο αισιόδοξοι ήταν δυνατόν να είχαν φανταστεί ποτέ αυτό κατά τη διάρκεια του Α’ και του Β’ παγκοσμίου Πολέμου, ότι δηλαδή οι Βρετανοί, οι Γάλλοι, οι Έλληνες θα ερχόταν η στιγμή που θα ψήφιζαν ειρηνικά στις ευρωεκλογές με τους Γερμανούς, τους Ιταλούς και τους Αυστριακούς, ή κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ότι θα ερχόταν η στιγμή που οι Τσέχοι, οι Σλοβάκοι, οι Βούλγαροι, οι Ούγγροι, οι Ρουμάνοι θα ψήφιζαν ειρηνικά στις ευρωεκλογές μαζί με του Γερμανούς, τους Ιταλούς, τους Βρετανούς, του Γάλλους και τους Έλληνες; Και όμως έγινε και θα γίνεται κάθε πέντε χρόνια.
Υποχρεώσεις του Πολίτης της Ένωσης
Εκτός όμως από τα δικαιώματα, ο πολίτης της ΕΕ έχει και υποχρεώσεις. Η πρώτη και κύρια υποχρέωση του πολίτη της ΕΕ είναι η συμμόρφωση του με τις επιταγές του Δικαίου της Ένωσης, πρωτογενούς και δευτερογενούς, το οποίο είναι δεσμευτικό για τα κράτη μέλη και του πολίτες της ΕΕ.
Ως προς το πρωτογενές δίκαιο, το δίκαιο των Συνθηκών, το Δικαστήριο της ΕΕ στην υπόθεση VanGenenLoos, από την δεκαετία του ’60, έκρινε ότι η Συνθήκη της Ρώμης, ενώ είναι μια διεθνής συμφωνία, και επομένως γεννά δικαιώματα και υποχρεώσεις μόνο για τα συμβαλλόμενα κράτη, κατ’ εξαίρεση, αυτή έχει και άμεσο αποτέλεσμα, δημιουργεί δηλαδή δικαιώματα και υποχρεώσεις στους πολίτες των κρατών μελών τα οποία οι τελευταίοι μπορούν να τα επικαλεστούν ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων και να ζητήσουν δικαστική προστασία. Με βάση τη νομολογία αυτή, οι πολίτες της Ένωσης βαρύνονται με τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις Συνθήκες και τις βάσει αυτών εκδιδόμενες ενωσιακές πράξεις, δηλαδή κανονισμούς, οδηγίες, αποφάσεις,
Επομένως, οι πολίτες της ΕΕ υποχρεούνται να σέβονται τις διατάξεις της Συνθήκης, λόγου χάριν, για τον ανόθευτο ανταγωνισμό, υποχρεούνται να μην προβαίνουν σε συμπράξεις επιχειρήσεων (καρτέλ) ή να μην κάνουν καταχρηστική εκμετάλλευση δεσπόζουσας θέσης επιχείρησης, που νοθεύουν τον ανταγωνισμό. Σε αντίθετη περίπτωση, η Επιτροπή έχει την εξουσία να τους επιβάλει τα προβλεπόμενα πρόστιμα.
Με βάση τις διατάξεις της Συνθήκης για την καταπολέμηση της απάτης και την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ, οι πολίτες οφείλουν να σέβονται τα οικονομικά συμφέρονται της Ένωσης και να μην προβαίνουν σε απάτες σε βάρος αυτών.
Οι πολίτες επίσης οφείλουν να τηρούν τις υποχρεώσεις τους που προκύπτουν από την δευτερεύουσα ενωσιακή νομοθεσία. Και τούτο διότι, οι κανονισμοί είναι πράξεις γενικής ισχύος, είναι δεσμευτικοί ως προς όλα τα μέρη και ισχύουν άμεσα σε κάθε κράτος μέλος, άρα γεννούν υποχρεώσεις και για τους πολίτες, οι δε αποφάσεις είναι δεσμευτικές ως προς τους αποδέκτες τους, που συνήθως είναι ιδιώτες, πολίτες της ΕΕ.
Σχετικά με τις Οδηγίες, το θέμα αλλάζει λίγο, διότι οι οδηγίες, οι οποίες απευθύνονται μόνο σε ΚΜ, στην φυσιολογική τους εξέλιξη, ισχύουν εντός της εθνικής έννομης τάξης με την μορφή του εθνικού νομοθετήματος που το κάθε κράτος μέλος επιλέγειγια την μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο. Όταν οι οδηγίες δεν μεταφερθούν έγκαιρα εντός της εθνικής έννομης τάξης, τότε είναι υποχρεωτικές και για τα ΚΜ και για τους πολίτες της ΕΕ, και αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά και οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης από την περίπτωση του Δήμου Χανίων στην υπόθεση Κουρουπιτός Ι και ΙΙ.
Κύριε Πρόεδρε,
Κυρίες και κύριοι, το ευρωπαϊκό ενοποιητικό εγχείρημα άρχισε επίσημα στις 9 Μαΐου του 1950, με τη δημοσίευση της Διακήρυξης του Ρομπέρ Σουμάν, και έλαβε σάρκα και οστά με την ίδρυση των τριών ευρωπαϊκών κοινοτήτων εντός της δεκαετίας του 1950. Από τότε μέχρι σήμερα, προχωράει αργά αλλά σταθερά, έχοντας σημειώσει μεγάλες επιτυχίες. Μερικές φορές κάνει και λάθη και αστοχίες, τις οποίες όμως η ΕΕ τις αναγνωρίζει, τις μελετάει και τις διορθώνει. Άλλωστε, λάθη γίνονται σε κάθε τομέα ανθρώπινης δραστηριότητας. Κατά το διάστημα αυτό, το ευρωπαϊκό ενοποιητικό φαινόμενο έχει καταγράψει μεγάλες επιτυχίες. Η πρώτη και η σημαντικότερη, κατά την άποψή μου, είναι η επί 60 και πλέον έτη αδιατάρακτη ειρήνη που επικρατεί στην ενωσιακή επικράτεια, σε μια περιοχή που κατά το παρελθόν οι πολεμικές συγκρούσεις ήταν τακτικό και συνηθισμένο φαινόμενο.
Κυρίες και κύριοι, η αναγνώριση της ιθαγένειας της Ένωσης και η απονομή αυτής σε κάθε πολίτη των κρατών μελών αποτελεί μεγάλη κατάκτηση για τους ευρωπαίους πολίτες. Οι πολίτες της ΕΕ έχουν πολύ σημαντικά δικαιώματα, κατ’ αρχάς είναι αυτοί για τους οποίους διεξάγεται τα τελευταία 60 χρόνια η ευρωπαϊκή ενοποιητική προσπάθεια, για την δημιουργία μιας Ευρώπης ενωμένης, ειρηνικής, ευημερούσας και αλληλέγγυας.
Στις προσεχείς ευρωεκλογές, οι πολίτες της ΕΕ, που είναι τα παιδιά, τα εγγόνια και τα δισέγγονα των πολεμιστών του Α’ και Β΄ παγκοσμίου πολέμου και όλων των ευρωπαϊκών πολέμων, θα προσέλθουν ειρηνικά και αδελφωμένα στις κάλπες να εκλέξουν τους αντιπροσώπους τους στο Ευρωκοινοβουλίου, σε αντίθεση με τους προγόνους τους που έσμιγαν στα πεδία των μαχών με σκοπό να αφαιρέσει ο ένας την ζωή του άλλου και όλοι μαζί να φονεύσουν τα νιάτα, το μέλλον και την ελπίδα της Ευρώπης.
Αυτό και μόνο, νομίζω, αποτελεί μια τεράστια επιτυχία της ΕΕ και κατάκτηση των πολιτών της Ένωσης, για την οποία πρέπει να είμαστε υπερήφανοι όλοι οι πολίτες της ΕΕ και να εργαζόμαστε διαρκώς για να την διαφυλάξουμε και να την επεκτείνουμε.
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.
